Sytuacje, w których wskazane jest ograniczenie monopolu autorskiego

Sytuacje, w których wskazane jest ograniczenie monopolu autorskiego, mimo iż podmiotowi praw autorskich nadal przysługują prawa majątkowe do konkretnego dzieła, określić można ogólnie mianem dozwolonego użytku. W zależności od społecznego kontekstu tych sytuacji, tzn. od tego, czy o zastosowaniu ograniczenia treściowego decyduje wzgląd na prywatne interesy poszczególnych osób, czy też względy publiczne, ograniczenia te występują generalnie w dwojakiego rodzaju postaci:

– 1) dozwolonego użytku prywatnego (osobistego) albo

– 2) dozwolonego użytku publicznego.

Dozwolony użytek prywatny

Mniej złożonym zagadnieniem jest dozwolony użytek prywatny. Ustawa poświęca mu przy tym w ogólności tylko jeden przepis (art. 23). Najkrócej rzecz ujmując chodzi w tym przypadku o korzystanie z danego dzieła dla swoich własnych, prywatnych potrzeb. Warunkiem legalności tego korzystania jest jednak to, aby utwór, z którego chce się skorzystać, był już rozpowszechniony, tzn. aby wcześniej za zezwoleniem twórcy został publicznie udostępniony, np. przez wprowadzenie jego egzemplarzy do obrotu. Wynika więc z tego, iż godząc się na rozpowszechnienie swojego utworu podmiot praw autorskich w dorozumiany sposób przystaje na korzystanie z niego w przyszłości w ramach dozwolonego użytku prywatnego.

Zakres podmiotowy tego użytku zakreślony został przez ustawodawcę dosyć szeroko. Poza bezpośrednim użytkownikiem obejmuje on bowiem osoby pozostające z nim w stosunku osobistym, przede wszystkim pokrewne mu lub powinowate, ale nie tylko, bo także pozostające jedynie w stosunku towarzystwa lub w inny sposób osobiście z użytkownikiem związane.