Dlatego też należy raczej nastawiać się na zawarcie pewnego kompromisu, pole-gającego na częściowym ograniczeniu ustawowego monopolu zatrudniającego, np. przez umowne wskazanie, w jakim zakresie pracodawca będzie podmiotem uprawnionym do pracowniczego utworu. Może to być zapis ogólniejszy, stwierdzający chociażby, że pracodawcy przysługują majątkowe prawa autorskie do takiego utworu jedynie w zakresie określonych pól eksploatacji, jak i postanowienia bardziej szczegółowe, precyzujące czasowy czy ilościowy zakres korzystania przez pracodawcę z pracowniczych utworów na każdym z powyższych pól.

Innymi słowy, udział to uprawnienia przysługujące współtwórcy, stanowiące odpowiednik uprawnień płynących z majątkowych praw autorskich do utworu współautorskiego. Ułamkowy charakter wspólności tych praw powoduje także to, iż swoimi udziałami współtwórcy mogą swobodnie rozporządzać. Jest to zagadnienie z zakresu obrotu majątkowymi prawami autorskimi (por. rozdział VI).

Kolejny skutek ułamkowego charakteru wspólności majątkowych praw autorskich do utworu współautorskiego to prawo każdego ze współtwórców domagania się, aby wspólność ta została zniesiona. Co do sposobu zniesienia współautorskiej wspólności, to może on zostać przez współtwórców ustalony w drodze umowy cywilnoprawnej, a w razie jej braku i powstania sporu między uprawnionymi – w drodze orzeczenia sądowego.

Wniosek o zabezpieczenie dowodów jest niezwykle istotny dla sprawnego przebiegu postępowania dowodowego, przeprowadzanego w ramach postępowania rozpo-znawczego. Aby bowiem uzyskać zasądzenie dochodzonych roszczeń i zadośćuczynienie poniesionej szkodzie, poszkodowany musi udowodnić pozwanemu dokonanie konkretnego naruszenia. Dopóki dowód taki nie zostanie przeprowadzony, dopóty po-zwanego nie obciążają fakty, z których poszkodowany wywodzi przeciw niemu określone skutki prawne (por. art. 6 KC).

Z praktycznego punktu widzenia najbardziej istotna jest kwestia treści omawianych praw, czyli przysługujących z ich tytułu konkretnych uprawnień. Ona będzie też głównym tematem dalszych rozważań niniejszego rozdziału. Generalna, systemowa charakterystyka zastrzeżonej ustawowo sfery wyłączności, przewidzianej przez prawo autorskie i prawa pokrewne, została przeprowadzona już wcześniej (por. rozdział 1.3.).

Tym bardziej posługiwanie się kanonami poszczególnych dziedzin wykonawstwa artystycznego okazuje się mało przydatne przy niekonwencjonalnych, modernistycznych kierunkach sztuki, łączących niejednokrotnie elementy właściwe dla różnych, tradycyjnych form artystycznego wyrazu i czyniących z brzydoty czy braku harmonii podstawowe hasła programowe.

Artystyczności wykonania nie powinno utożsamiać się z artyzmem, czyli dbałością o piękno i estetyzm wyrażenia danego utworu, choć w praktyce zdecydowana większość wykonawców dąży do jak najbardziej perfekcyjnego, doskonałego w formie przedstawienia swojej artystycznej interpretacji twórczej koncepcji danego autora.

Co do wideogramów, to dodatkowy problem, jaki się w ich przypadku pojawia, po-lega na trudności w rozgraniczeniu wideogramu jako przedmiotu praw pokrewnych od utworu audiowizualnego, jaki jest z reguły na nim utrwalany. Powstaje bowiem pytanie, czy jest w ogóle z praktycznego punktu widzenia sens w ustanawianiu odrębnej kategorii dóbr niematerialnych, skoro wideogram stanowi jedną z form, w jakiej dzieła au-diowizualne mogą być ujmowane w celu ich późniejszego rozpowszechniania.

– 1) związane z utrwalaniem utworów

(np. zwielokrotnienie określoną techniką, wprowadzanie do pamięci komputera), – 2) związane z ich rozpowszechnianiem, czyli publicznym udostępnianiem

(np. wprowadzanie do obrotu, wystawianie, wyświetlanie, nadawanie wszelkiego rodzaju). Najbardziej powszechny charakter mają zakresy: utrwalania, zwielokrotniania, wprowadzania do obrotu i – w związku z postępującą komputeryzacją – wprowadzania do pamięci komputera. Pozostałe pola eksploatacji pojawiają się przy udostępnianiu określonych kategorii utworów, np. wyświetlanie charakterystyczne jest przede wszystkim dla utworów filmowych, wystawianie zaś dla utworów scenicznych.

Rozbudowaniem ze względu na możliwość zatrudniania artystów wykonawców na podstawie umowy o pracę będzie wobec tego charakteryzowała się jedynie kategoryzacja podmiotów praw wykonawczych. Poza artystami wykonawcami należą do nich także inne osoby, nabywające prawa majątkowe do artystycznych wykonań z mocy ustawy, czyli pracodawcy artystów wykonawców, np. teatry oraz inne podmioty, nie będące w stosunku do artystów pracodawcami (są nimi z reguły producenci utworów audiowizualnych).

Podmioty mające taką legitymację rozdzielić można na dwie grupy, w zależności od tego, czy roszczenia dochodzone są za życia, czy też już po śmierci wyłącznie uprawnionego (jeżeli jest on osobą fizyczną). Na podział ten nakłada się zróżnicowanie, wynikające z klasyfikacji dochodzonych roszczeń na związane z naruszeniem praw osobistych lub praw majątkowych.

Spośród wskazanych wyraźnie autorskich praw osobistych wyróżnić można według kryterium przedmiotowego dwie zasadnicze kategorie:

– 1) prawa związane z indywidualizowaniem utworu, a więc z sygnalizowaniem jego autorstwa (pochodzenia) wobec osób trzecich,

– 2) wynikające z potrzeby reprezentowania osobistych interesów twórcy w tynkowym obrocie jego utworami.

Cywilnoprawne postępowanie ochromie może być wszczęte przez podmioty uprawnione z tytułu praw autorskich lub praw pokrewnych, któiych określone naruszenie bezpośrednio dotknęło, czyli osoby poszkodowane. Po drugie zaś inicjatywa w ściganiu naruszeń należy do innych podmiotów, którym obowiązujące przepisy takie uprawnienie przyznają. Są to osoby z różnych względów zainteresowane przyznaniem poszkodowanemu ochrony.

Jeżeli chodzi natomiast o zasygnalizowane na wstępie odrębne uprawnienia twórcy o osobistym charakterze, nie mieszczące się w podstawowym dla problematyki autorskich praw osobistych wyliczeniu z art. 16 ustawy, to dwa z nich związane są z dysponowaniem oryginalnymi egzemplarzami danego utworu. Są to konkretnie uprawnienia do żądania przez twórcę: