Tak duże fluktuacje odnośnie do długotrwałości majątkowych praw autorskich dotyczą głównie przypadków, gdy podmiotem tych praw jest twórca i jednocześnie jest on znany. Natomiast gdy twórca pozostaje anonimowy oraz gdy prawa majątkowe przysługują innemu podmiotowi, np. producentowi utworu zbiorowego, 70-letni okres ochrony tych praw liczony jest od momentu ustalenia lub ewentualnie rozpo-wszechniania utworu, a więc pokrywa się w zasadzie z łącznym okresem tiwania autorskich praw majątkowych (rozpowszechnienie następuje zazwyczaj w niedługim czasie po ustaleniu danego dzieła).

Wydaje się, iż tego rodzaju prawykonanie, będące jednocześnie ustaleniem utworu w rozumieniu prawa autorskiego, pokrywające się czasowo z tym ustaleniem, jako artystyczne wykonanie nie powinno być traktowane. Co prawda artystyczne wykonania nie muszą ograniczać się do interpretowania wyłącznie cudzej twórczości, ale trudno byłoby zakładać wykonywanie czegoś, co w danym momencie jeszcze w sensie prawnym nie zaistniało.

Rzeczoznawca budowlany opracował ekspertyzę na potrzeby konkretnego postępowania sądowego. Czy może być ona traktowana jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego?

Otóż ekspertyza napisana na zamówienie sądu w celu uzyskania informacji specjalnych przez skład orzekający, pod warunkiem nadania jej twórczej konstrukcji, jest utworem w momencie jej opracowania, natomiast przestaje występować w obrocie jako utwór w momencie jej włączenia do akt sądowych. Jest tak dlatego, ponieważ fakt włączenia ekspertyzy do akt sprawy sądowej nadaje jej charakter materiału urzędowego, który na mocy art. 4 ustawy wyłączony jest spod ochrony prawa autorskiego.

Autorskie prawa majątkowe mogą być ponadto wnoszone do spółek tytułem wkładów. Potwierdza to orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym przedmiotem aportu (wkładu niepieniężnego) może być każde prawo majątkowe, jeżeli jest zbywalne i może wejść jako aktyw do bilansu, czyli ma wymienią, możliwą do ustalenia wartość księgową (por. uchwałę SN z 20.5.1992 r., III CZP 32/91 nie publ. oraz postanowienie SN z 19.9.1990 r., III CRN 81/90 PUG, nr 5/1991, poz. 25).

Pokrewne prawa osobiste zostały przez ustawodawcę w pierwotnym tekście ustawy prawie całkowicie pominięte. Mimo lakonicznego ich potraktowania należy w tej grupie wyodrębnić osobiste prawa do artystycznych wykonań, których regulacja wyróżnia się w porównaniu z unormowaniem pozostałych osobistych praw pokrewnych. Tylko bowiem osobiste prawa do artystycznych wykonań zostały w ustawie wyraźnie wymienione jako wyłączne prawo do ochrony dóbr osobistych dotyczących artystycznego wykonania (por. art. 86 ust. 1 pkt 1 ustawy).

Majątkowe prawa autorskie są prawami podmiotowymi, tzn. stanowią określone przez prawo zbiory uprawnień, przysługujących konkretnym podmiotom w związku z powstaniem utworu. Podobnie jak przy omawianiu praw osobistych, prezentując treść praw majątkowych skupimy się na scharakteryzowaniu tych właśnie cząstkowych uprawnień, jakie się na nie składają.

Autorskie prawa majątkowe cechuje wyczerpujące ich wyliczenie przez ustawodawcę, odbiegające od otwartego katalogu praw osobistych. Autorskimi prawami majątkowymi są mianowicie:

Majątkowe prawa autorskie są z punktu widzenia rachunkowości aktywami. W układzie bilansu zaliczane są one jako aktywa do majątku trwałego, a ściślej rzecz biorąc do tzw. wartości niematerialnych i prawnych. Zapisuje się je w bilansie pod pozycją „Inne wartości niematerialne i prawne”, gdyż nie są one szczegółowo wyodrębnione, tak jak jest to np. w przypadku „Wartości firmy”.

W kontekście twórczego charakteru opinii rzeczoznawczych istotna jest poza tym kwestia ich schematyzacji. Oczywiście kierowanie się ustalonymi parametrami przy formułowaniu swojego stanowiska uczytelnia je i ułatwia pracę sądowi. Niemniej tego typu ujednolicanie zawsze działa w kierunku przeciwnym niż ochrona płynąca z tytułu prawa autorskiego.

Zgodnie bowiem z tym, co wyżej powiedziano, prawo to chroni przede wszystkim formę wy-powiedzi, gdyż w rozpatrywanym przypadku treść opinii ma charakter fachowy, merytoryczny, który powinien być ściśle związany z zastosowaną przez danego biegłego metodą badawczą. Im więcej wobec tego wskazówek, jak opinia ma wyglądać, tym mniejsze są szanse na nadanie jej twórczego charakteru.

Mamy więc tutaj do czynienia z nietypową sytuacją prawną kiedy to prawa fun-kcjonują mimo nieistnienia podmiotu z ich tytułu uprawnionego. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja praw majątkowych (por. rozdział IV), które sąprawami czasowymi i mogą przejść na spadkobierców (będą oni wówczas z ich tytułu wyłącznie upraw-nionymi podmiotami praw autorskich).

Wynika więc stąd jasno, iż twórca nie może być pomijany w eksploatacji danego utworu bez względu na to, czy utwór ten „sprzedał”, czy też określone prawa do dys-ponowania nim nadal mu przysługują. Naturalnie bezprawne naruszanie integralności utworu może być zwalczane przez twórcę również w stosunku do osób, z którymi nie wiążą go żadne stosunki umowne (por. rozdział V, który poświęcony zostanie m.in. ochronie osobistych praw autorskich).

W czasie trwania turnusu wczasowego w ośrodku wypoczynkowym zakładu pracy X pracodawca, dla uatrakcyjnienia pobytu wczasowiczów, zorganizował plener malarski dla dzieci swoich pracowników w wieku szkolnym. Po rozpoczęciu imprezy okazało się, iż większość uczestników pleneru stanowiły dzieci w wieku od ośmiu do jedenastu lat. W czasie zajęć plenerowych każdy z małych wczasowiczów miał możliwość, pod okiem zatrudnionego na tę okazję przez organizato- ra profesjonalnego artysty plastyka, zabawić się w prawdziwe malowanie pejzaży farbami olejnymi na płótnie.

Wykonywanie praw autorskich i praw pokrewnych powinno odbywać się bez zakłóceń. Monopol ustawowy osób wyłącznie z ich tytułu uprawnionych nie może być bezprawnie naruszany. W praktyce jednak często powyższe prawa są łamane. Naruszenie praw osoby uprawnionej wywołuje określone skutki prawne.

Po pierwsze, powstają na jej rzecz określone roszczenia wobec naruszyciela. Po drugie, można w takiej sytuacji żądać interwencji kompetentnych organów państwa, zobowiązanych do oceny i sankcjonowania naruszeń oraz do egzekucji przysługujących z ich tytułu roszczeń. Pokrzywdzony nie może bowiem sam dochodzić sprawiedliwości. Obok uprawnionego i zobowiązanego w przypadku naruszenia prawa pojawia się trzeci podmiot w postaci organu ochrony prawnej, wyposażonego we władzę przymuszania uczestników obrotu do respektowania posiadanych przez inne podmioty uprawnień, w tym z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych.

Poza tym dozwolony użytek publiczny dotyczy korzystania z utworów w celach: – 1) informacyjnych (art. 25 i art. 26 ustawy),

– 2) dydaktycznych, oświatowych, naukowych lub dokumentacyjnych (art. 27-30 ustawy),

– 3) uświetniania wydarzeń publicznych, np. uroczystości religijnych, państwowych itp. (art. 31 ustawy) oraz

– 4) propagowania utworów plastycznych (art. 32-33 ustawy).