Category Postępowanie

Ustawa doprecyzowuje praktyczne zastosowanie nadzoru autorskiego przy okazji regulowania stosunków umownych w zakresie prawa autorskiego (por. art. 60). Trudniej natomiast wyobrazić sobie ściganie naruszeń tego prawa osobistego w oparciu o ogólny art. 78 ustawy (por. rozdział V), wykraczający poza sferę kontraktową. Nadzór właściwy jest bowiem raczej dla legalnej eksploatacji utworu, zakładającej co najmniej dorozumiane przyzwolenie osoby wyłącznie uprawnionej. Mimo to, zauważyć należy, iż każdy, kto chce pozyskać cudzy utwór, powinien zwrócić się do jego twórcy z prośbą o zgodę na określone korzystanie z niego oraz w razie potrzeby umożliwić ewentualne przeprowadzenie nadzoru autorskiego, ale jest to, niestety, tylko postulat, nie realizowany często w praktyce.

Można np. wyobrazić sobie sytuację wydania aktu prawnego, który szczegółowo regulowałby kształt ekspertyzy biegłych sądowych, choćby przez zamieszczenie w charakterze załącznika for-mularza, który miałby stanowić konstrukcyjny szkielet opinii. W takim przypadku swoboda twórcza rzeczoznawcy zostałaby bardzo wyraźnie ograniczona i musiałby on włożyć o wiele więcej wysiłku w nadanie jej znamion utworu, czego przykładem mogą być sprawozdania finansowe biegłych rewidentów, które są, również ze względu na nakazy odpowiednich przepisów o rachunkowości, silnie zestandaryzowane.

To, że określone prawa autorskie są prawami majątkowymi, oznacza, iż wchodzą one w skład majątku dysponującego nimi podmiotu, czyli pewnej wyodrębnionej masy majątkowej, np. przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym w rozumieniu art. 551 KC, masy spadkowej itp. W ramach majątku, autorskie prawa majątkowe tworzą składnik aktywny, czyli stanowią mienie jako inne oprócz własności prawa majątkowe (por. art. 44 KC). Będąc elementami mienia autorskie prawa majątkowe dzielą losy innych praw majątkowych, np. w związku ze spadkobraniem, zbyciem lub likwidacją przedsiębiorstwa.

Zaprezentowany powyżej, z punktu widzenia prawa cywilnego i prawa bilansowego, ogólny status majątkowych praw autorskich jako praw bezwzględnych, modyfikowany jest przez regulacje szczególne, nadające tym prawom w określonych sytuacjach specyficzny charakter.

Unormowanie takie stanowi art. 33 pkt 10 KRO. Zgodnie z tym przepisem, majątkowe prawa autorskie stanowią majątek odrębny każdego z małżonków, nie wchodząc w skład występującej między nimi majątkowej wspólności ustawowej. Jeśli więc w trakcie trwania małżeństwa mąż lub żona stworzy utwór, majątkowe prawa do niego nie zasilą tej wspólności, gdyż podmiotem wyłącznie uprawnionym z tytułu tych praw pozostanie ten ze współmałżonków, który jest autorem. Wyjątek ten chroni wyłączność twórcy na decydowanie o eksploatacji przysługującego mu dobra niematerialnego.

Pozostaje jeszcze wyjaśnienie opisowej nazwy „osób w sposób twórczy przy-czyniających się do powstania artystycznego wykonania”. Nasuwa ono skojarzenie, iż chodzi w tym przypadku z reguły o osoby pełniące drugorzędną rolę przy kreowaniu branego pod uwagę wykonania, raczej nie głównych autorów rozpatrywanego wydarzenia artystycznego, a jeżeli już, to działających przy równorzędnej w stosunku do własnego zaangażowania współpracy innych artystów.

W postępowaniu cywilnoprawnym podmiot poszkodowany lub inna osoba, posia-dająca czynną legitymację do wszczęcia postępowania, musi wykazać więcej inicjatywy w celu uruchomienia procesu niż pokrzywdzony w postępowaniu karnym. Tylko od ich woli zależy, czy zdecydują się na wniesienie pozwu do sądu, czy też zaproponują naruszycielowi ugodowe załatwienie sporu albo nawet w ogóle zrezygnują z szukania zadośćuczynienia. Jest to efekt kierowania się przez ustawodawcę przy normowaniu proceduiy cywilnej podstawową zasadą dyspozycyjności procesu.

Twórcze wkłady mają wobec tego w tym wypadku charakter posiadających kon-kretną wartość rynkową przedmiotów obrotu. Nie musi to dotyczyć każdego wkładu, budującego w danej sytuacji współautorski utwór.

Np. tak jak w utworach audiowizualnych, oddzielna eksploatacja jest możliwa w stosunku choćby do scenariusza, który może zostać opublikowany w formie książkowej, tak już nie jest to praktycznie możliwe odnośnie do wkładu reżyserskiego, realizującego się dzięki tworzeniu złożonej całości, jaką jest każde dzieło filmowe.

W zestawieniu z artystycznymi wykonaniami pozostałe przedmioty praw pokrewnych potraktowane zostały „po macoszemu”, brak bowiem w poświęconych im przepisach ustawy definicji, ustalającej ich legalne znaczenie czy nawet doprecyzowujących określeń, które pozwalałyby na wypracowanie ukierunkowanej normatywnie linii in-terpretacyjnej. Dlatego też w przypadku niezwykle ważnej dla tej części regulacji istoty dóbr niematerialnych w postaci fonogramów, wideogramów, nadań, wydań pierwszych oraz wydań naukowych lub krytycznych kierować się trzeba z konieczności z jednej strony, kontekstem legislacyjnym, z drugiej zaś, wskazaniami praktyki, z punktu widzenia której sprawa przedstawia się o wiele bardziej oczywiście.

Twórcą może być tylko osoba fizyczna. Niewłaściwe jest więc twierdzenie, iż za twórcę można uznać podmiot organizujący powstanie utworu, nawet jeżeli konkretne dzieło opracowane zostało przez osobę zarządzająca tym podmiotem, np. dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, podejmującego decyzje w zakresie działalności podległej mu jednostki.

W świetle ustawy z 1994 r. nie ma już podobnych wątpliwości. W art. 11 potwierdza ona niejako interpretację zapisów poprzedniej regulacji, opowiadającą się za autorskoprawnym charakterem tytułu, wyraźnie przewidując istnienie prawa do niego. Nowa ustawa zawiera jednocześnie rozstrzygnięcie co do osoby uprawnionej do tytułu, skonstruowane na zasadzie domniemania prawnego. Otóż zgodnie z art. 11 zd. 2 tej ustawy domniemuje się, że prawo do tytułu przysługuje wydawcy.

Podobnie statusu podmiotu praw autorskich nie będzie miała w świetle obowiązującego prawa wyposażona w osobowość prawną szkoła artystyczna. Łączy jąbowiem ze studentem stosunek nie prawa cywilnego, ale prawa administracyjnego, gdyż jest ona typowym zakładem administracyjnym, podobnie jak szpital czy biblioteka. Uczelnia posiada w stosunku do studenta określone władztwo administracyjne, związane z przebiegiem jego studiów (np. odnośnie do podejmowania decyzji w sprawie skreślenia z listy studentów), a wynikające z konkretnych aktów ustawowych (por. np. ustawę z 12.9.1990 r. o szkolnictwie wyższym – Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zrn.).

Postępowanie ochronne o naruszenie praw autorskich lub praw pokrewnych, podobnie jak postępowania cywilnoprawne w innych sprawach, dzieli się na dwie fazy: rozpoznawczą i egzekucyjną. Zanim jednak dojdzie do formalnego wszczęcia procesu warto skorzystać z pewnych działań o charakterze prewencyjnym, które mogą ułatwić sytuację powoda w toku rozpatrywania jego roszczeń.

Tytuł czasopisma, podobnie jak innego rodzaju utworów, np. powieści, może być odrębnym przedmiotem praw autorskich. Na gruncie ustawy z 1952 r. kwestia ta była problematyczna, ponieważ nie wspominała ona w ogóle o prawie do tytułu. Mimo to w wypowiedziach doktrynalnych wywodzono, że część tytułów prasowych, tzw. mocnych, czyli nie sprowadzających się wyłącznie do potocznych wyrażeń, powszechnie znanych, ale stanowiących niepowtarzalną, twórczą kombinację określonych wyrazów, powinna być kwalifikowana jako utwory w rozumieniu prawa autorskiego.