Z drugiej strony ochrona praw autorskich i praw pokrewnych posiada podwójny kontekst: proceduralny (formalnoprawny) i materialnoprawny. Odnośnie do szeroko pojmowanej procedury ochronnej największe znaczenie mają dwa zagadnienia:

– 1) strona podmiotowa ochrony, tzn. odpowiedź na pytanie, kto może ochrony do-chodzić i do kogo powinien w tym celu się zwrócić oraz

Podobnie przedstawia się sprawa z ewentualną utratą praw nabytych w powyższy sposób przez pracodawcę. Jeśli bowiem pracowniczy utwór przeznaczony jest do rozpowszechniania, czyli publicznego udostępniania (por. art. 6 pkt 3 ustawy), czego przejawem może być jego publikacja (stosowana np. w stosunku do różnego rodzaju utworów literackich, naukowych czy publicystycznych), pracodawca powinien w ciągu dwóch lat od przyjęcia dzieła do tego rozpowszechniania przystąpić.

Podkreślenia wymaga tutaj poza tym pierwotny charakter wejścia w posiadanie majątkowych praw autorskich przez producenta lub wydawcę. W odróżnieniu od pracodawcy nie nabywają oni bowiem tych praw od podmiotu pierwotnie uprawnionego (twórcy), ale sami jako taki podmiot mogą być kwalifikowani. Stająsię więc oni wyłącznie uprawnionymi podmiotami z tytułu praw autorskich z mocy ustawy, z chwilą ustalenia danego utworu zbiorowego.

Dosyć oczywisty wydaje się zakaz nieprzenoszenia na inne podmioty praw osobi-stych, które nie mogą w żadnym wypadku stanowić przedmiotu obrotu. Ma to dawać twórcy gwarancję, iż jego wysiłek i pomysłowość będą z nim kojarzone przy komu-nikowaniu utworu innym osobom oraz że przypisywana mu twórczość nie będzie poddawana budzącym jego zastrzeżenia zniekształceniom.

Jeszcze szerszy kontekst posiada kwestia ustalenia podmiotu praw autorskich w przypadku prac plastycznych, opracowywanych przez studentów uczelni artystycznych, np. prac dyplomowych. Po ich wykonaniu i wykorzystaniu w procesie dydaktycznym powstaje pytanie, kto jest z ich tytułu wyłącznie uprawniony: 1) student, który jest bezpośrednio zaangażowany w ich tworzenie czy też 2) szkoła, stanowiąca samodzielny podmiot prawa, odpowiedzialna za proces kształcenia i zatrudniająca odpowiedzialnych za nauczanie pedagogów, którzy w sztukach plastycznych mają duże możliwości wpływania na zdobywane przez uczniów umiejętności i kierunek ich indywidualnych zainteresowań.

Otóż jako zasadę przyjmuje się, że do wykonywania tych praw oraz ścigania wy-mierzonych w nie naruszeń upoważnieni są ustawowi spadkobiercy zmarłego twórcy, tzn. jego małżonek, a w jego braku – osoby blisko z twórcą spokrewnione (por. art. 78 ust. 2 i 3 ustawy).

Należy jednak w tym miejscu mocno podkreślić, iż spadkobiercy ci nie nabywają należnych twórcy praw osobistych. Ustawodawca wprowadził bowiem taką konstrukcję w tym celu, aby ze względu na faktyczny brak podmiotu wyłącznie uprawnionego, a więc tym samym możliwości przeciwdziałania przez niego dokonywanym naruszeniom, autorskie prawa osobiste uzyskały realną ochronę z inicjatywy osób, które ich respektowaniem, wobec łączących je ze zmarłym twórcą więzów rodzinnych, powinny być żywotnie zainteresowane.

Jeśli mamy do czynienia z wykonaniem utworu, założyć trzeba, że jest to wykonanie o artystycznym charakterze. Decydującym zaś wyznacznikiem tego, czy badane wykonanie można uznać za artystyczne, jest sprawdzenie, czy dotyczyło ono utworu, czy też dzieła nie stanowiącego przedmiotu praw autorskich. Jeśli konkretne wykonanie nie miało za podstawę utworu, jego poziom artystyczny nie będzie miał tutaj przesądzającego znaczenia i ewentualnie można się zastanawiać nad uznaniem go za samodzielny przedmiot praw autorskich, któiy może być dalej interpretowany w trybie artystycznego wykonania (np. w wypadku odczytania z wykorzystaniem walorów sztuki aktorskiej tekstu dzieła wyłączonego spod ochrony autorskoprawnej ze względu na posiadanie przez nie charakteru dokumentu urzędowego).

Jednocześnie ustawa w tym samym przepisie zastrzega, iż prawa autorskie do poszczególnych części czasopisma, posiadających samodzielne znaczenie, przysługują ich twórcom. Jako części czasopisma należy w tym przypadku kwalifikować dzieła, które mogą być uznane za utwory w ro-zumieniu prawa autorskiego. Dotyczy to np. artykułów prasowych, układu treści pisma, grafiki ilustracyjnej itp.

Inaczej przedstawia się sprawa legitymacji czynnej w przypadku ścigania naruszeń praw majątkowych. W związku bowiem z tym, iż prawa te podlegają dziedziczeniu, po śmierci twórcy lub artysty wykonawcy podmiotami wyłącznie uprawnionymi będą, zgodnie z art. 922 § 1 KC ich spadkobiercy, którzy w razie dokonania naruszenia będą mogli występować do sądu jako poszkodowani. Podobny mechanizm działa w sytuacji, gdy naruszenie prawa majątkowego miało miejsce przed śmiercią uprawnionego twórcy lub artysty wykonawcy. Po stronie poszkodowanego powstaje wówczas roszczenie majątkowe wobec sprawcy, które także przechodzi na jego ustawowych lub testamentowych spadkobierców.

Pojęcia „artysta wykonawca” nie należy mylić z określeniem „artysta”. To drugie jest terminem zaczerpniętym z języka potocznego, któiy używany jest na oznaczenie osób mających fachowe kwalifikacje do prowadzenia twórczej działalności, czego miernikiem jest ukończenie odpowiedniej szkoły i uzyskanie stosownego dyplomu (artysta plastyk, artysta muzyk itp.). Mianem artystów określane są również osoby faktycznie wykonujące pracę o charakterze twórczym i artystycznym, w tym np. aktorzy, poeci, dyrygenci – niezależnie od dysponowania odpowiednimi uprawnieniami zawodowymi.

Jeżeli chodzi z kolei o ograniczenia majątkowych praw pokrewnych, to pod względem czasu trwania tych praw sprawa przedstawia się mniej skomplikowanie w porównaniu z majątkowymi prawami autorskimi. Czas ochrony wynosi tutaj bowiem z reguły 50 lat, któiy to okres liczony jest odpowiednio od momentu pierwszego ustalenia (wykonania) artystycznego wykonania, sporządzenia fonogramu lub wideogramu oraz nadania programu radiowego lub telewizyjnego. Inaczej kwestia ta przedstawia się odnośnie do wydań pierwszych oraz wydań naukowych lub krytycznych, w przypadku których okresy ochronne wynoszą odpowiednio 25 i 30 lat, licząc od daty publikacji danego wydania.

Sąd zobligowany jest poza tym, aby szybko ustosunkować się do wniosku, wydając odpowiednie postanowienie w ciągu trzech dni od daty jego złożenia, natomiast postanowienie odmawiające zabezpieczenia może być zaskarżone w drodze zażalenia, rozpatrywanego również w przyspieszonym, siedmiodniowym terminie.

Poza tym sąd może uzależnić zarządzenie zabezpieczenia od złożenia przez wnio-skującego stosownej kaucji, która ma stanowić z kolei stosowne zabezpieczenie ewentualnych roszczeń dłużnika z powodu szkód spowodowanych wykonaniem zarządzenia, np. gdyby okazało się, że roszczenia powoda były niezasadne.

Specyfiką fonogramów i wideogramów jako przedmiotów praw pokrewnych jest ochrona, jaką w ich przypadku obejmuje się samo utrwalenie jako takie. O tym, iż to właśnie utrwalenie stanowi o istocie fonogramu i wideogramu można się łatwo przekonać, analizując wykaz pól ich eksploatacji, wśród których nie ma utrwalania (por. art. 94 ust. 3 ustawy), co stanowi ewenement na tle ustawowej regulacji praw majątkowych do pozostałych dóbr niematerialnych, tak z zakresu prawa autorskiego, jak i pozostałych praw pokrewnych. Pole to nie zostało w tym przypadku wymienione przez ustawodawcę z bardzo prostej przyczyny – sporządzanie fonogramu i wideogramu odbywa się przez utrwalenie, odpowiednio dźwięków lub dźwięków i obrazów, stąd też do korzystania z nich nie jest ono konieczne (wystarczy możliwość zwielokrotniania łączących się z ich produkcją, pierwotnych utrwaleń fono- lub wi- deograficznych, któremu towarzyszy utrwalanie wykorzystywanych w konkretnym zapisie utworów i artystycznych wykonań).