Category Postępowanie

W czasie trwania turnusu wczasowego w ośrodku wypoczynkowym zakładu pracy X pracodawca, dla uatrakcyjnienia pobytu wczasowiczów, zorganizował plener malarski dla dzieci swoich pracowników w wieku szkolnym. Po rozpoczęciu imprezy okazało się, iż większość uczestników pleneru stanowiły dzieci w wieku od ośmiu do jedenastu lat. W czasie zajęć plenerowych każdy z małych wczasowiczów miał możliwość, pod okiem zatrudnionego na tę okazję przez organizato- ra profesjonalnego artysty plastyka, zabawić się w prawdziwe malowanie pejzaży farbami olejnymi na płótnie.

Wykonywanie praw autorskich i praw pokrewnych powinno odbywać się bez zakłóceń. Monopol ustawowy osób wyłącznie z ich tytułu uprawnionych nie może być bezprawnie naruszany. W praktyce jednak często powyższe prawa są łamane. Naruszenie praw osoby uprawnionej wywołuje określone skutki prawne.

Po pierwsze, powstają na jej rzecz określone roszczenia wobec naruszyciela. Po drugie, można w takiej sytuacji żądać interwencji kompetentnych organów państwa, zobowiązanych do oceny i sankcjonowania naruszeń oraz do egzekucji przysługujących z ich tytułu roszczeń. Pokrzywdzony nie może bowiem sam dochodzić sprawiedliwości. Obok uprawnionego i zobowiązanego w przypadku naruszenia prawa pojawia się trzeci podmiot w postaci organu ochrony prawnej, wyposażonego we władzę przymuszania uczestników obrotu do respektowania posiadanych przez inne podmioty uprawnień, w tym z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych.

Poza tym dozwolony użytek publiczny dotyczy korzystania z utworów w celach: – 1) informacyjnych (art. 25 i art. 26 ustawy),

– 2) dydaktycznych, oświatowych, naukowych lub dokumentacyjnych (art. 27-30 ustawy),

– 3) uświetniania wydarzeń publicznych, np. uroczystości religijnych, państwowych itp. (art. 31 ustawy) oraz

– 4) propagowania utworów plastycznych (art. 32-33 ustawy).

Prawo wyłączne (majątkowe prawo autorskie) do korzystania z utworu dotyczy eks-ploatacji dzieła przez podmiot wyłącznie uprawniony (dysponenta majątkowych praw autorskich). Inny jest tytuł prawny do korzystania z utworu przez licencjobiorcę. Nie posiada on praw majątkowych, a jedynie względne uprawnienie do korzystania z utworu, wypływające z umownego upoważnienia, udzielonego przez podmiot praw wyłącznych. Po stronie tego podmiotu majątkowe prawa autorskie nie ulegają wobec tego uszczupleniu na skutek zawieranych przez niego umów licencyjnych.

Dopiero umiejętne ich połączenie w twórczą konstrukcyjnie całość daje efekt w postaci utworu, dla którego istoty bez znaczenia pozostaje samo utrwalenie projektu architektonicznego w postaci stosownego szkicu. Fizyczne sporządzenie go przez jednego tylko ze współpracujących ze sobą twórczo architektów nie upoważnia jeszcze do twierdzenia, iż nie mamy w danej sytuacji do czynienia z utworem współautorskim, który jednak będzie miał charakter dzieła współtwórczo nierozłącznego co do składających się na niego wkładów.

To, co jest na fonogramie zapisywane, nie musi jednak być koniecznie kwalifikowane jako utwory i towarzyszące im artystyczne wykonania. Równie dobrze spotkać się można z utrwaleniami fonograficznymi dźwięków, które w żadnym wypadku jakiegokolwiek twórczego działania nie odzwierciedlają.

Klasycznym przykładem tego typu sytuacji są nagrania głosów różnych gatunków ptaków (utwory i artystyczne wykonania są wytworami wyłącznie ludzkiej aktywności). Ewentualnie można się zastanawiać, czy za spełniające przesłanki utworu nie uznać układu i merytorycznego opracowania zestawienia ptasich głosów, które niejednokrotnie wymaga dużego wysiłku intelektualnego i stanowi określoną koncepcyjnie całość, ale jest to już zupełnie inny problem.

Własny użytek osobisty przeciwstawić należy użytkowi komercyjnemu. Użytkownik nie może więc zasłaniać się płynącym z art. 23 ustawy uprawnieniem, jeśli z odpowiedniego dysponowania danym utworem czyni sobie źródło zysku. Zachowaniem niedozwolonym, nie mieszczącym się w ustawowej konstrukcji użytku prywatnego, będzie np. odpłatne udostępnianie pozyskanego z wypożyczalni na kasecie filmu przez jego wyświetlanie przy pomocy posiadanego odbiornika wideo, nawet jeśli krąg osób wnoszących opłaty z tego tytułu ograniczałby się wyłącznie do dobrych znajomych takiego przemyślnego użytkownika.

Z drugiej jednak strony posłużenie się w nim otwarcie sformułowanym określeniem, pozwalającym na dużą swobodę interpretacyjną, sugeruje, iż trudno byłoby znaleźć kategorię podmiotową, która nie mieściłaby się ani w ogólnikowo powołanych zawodowych przedziałach osobowych instrumentalistów, tancerzy itd., ani też w grupie osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania danego artystycznego wykonania.

Jeżeli chodzi o status artysty wykonawcy, to podobnie jak przy określaniu pojęcia twórcy, wyjść tutaj należy od przedmiotu ochrony, jakim jest artystyczne wykonanie (por. art. 85 ust. 1 ustawy). Ułatwieniem identyfikacyjnym jest na pewno posłużenie się w art. 85 ust. 2 ustawy przy doprecyzowywaniu pojęcia artystycznego wykonania wyliczeniem osób, których działania za takie wykonania są uważane. Dzięki temu mamy jasność, iż status artysty wykonawcy mają aktorzy, recytatorzy, dyrygenci, instrumentaliści, tancerze oraz wokaliści (por. rozdział II 3.1).

Strony stosunku pracy mają dużą swobodę w regulowaniu swoich wzajemnych relacji. Co prawda pracownik ma słabszą pozycję i trudniej mu przez to wpływać na modyfikowanie niekorzystnej dla niego zasady z art. 12 ust. 1 ustawy. Jeśli przy pod-pisywaniu umowy o pracę strony nic nie postanowią w kwestii przynależności majątkowych praw autorskich do pracowniczego utworu, to istnieje jeszcze możliwość jej uzupełnienia, a właściwie zmiany w terminie późniejszym, np. przez zgodne przyjęcie dodatkowej klauzuli umownej w tym przedmiocie.

Często wskazuje się na specyfikę stosunków pracowniczych w zestawieniu ze stosunkami cywilnoprawnymi, o czym świadczy choćby powszechnie wyznawana zasada, iż rezultat pracy pracownika powinien przysługiwać pracodawcy, skoro pracownik zobowiązuje się, zgodnie z art. 22 § 1 KP, świadczyć pracę na jego rzecz i pod jego kierownictwem. Dotyczy to w takim samym stopniu tokarza zatrudnionego w hali produkcyjnej, jak i programisty, pracującego w komputerowym biurze projektowym.

Zazwyczaj nie ma problemów z ustaleniem, kto jest twórcą określonego dzieła – kto je fizycznie stworzył. Czasami jednak są z tym pewne trudności, które wynikać mogą z woli samego twórcy, nie życzącego sobie ujawniania swojego autorstwa albo z innych przyczyn, zarówno natury subiektywnej (np. jeśli kilka osób rości sobie pretensje do tego samego utworu), jak i stanowiących efekt obiektywnych okoliczności (np. przy braku jakichkolwiek informacji na temat autorstwa utworu, jeśli twórca nie jest znany z imienia i nazwiska).

Jeśli wobec tego wydawnictwo zatrudnia plastyka, który jako pracownik projektować ma ilustracje do wydawanych przez pracodawcę pozycji książkowych, uznać należy, iż zatrudniający nabywa prawo do utrwalania i zwielokrotniania ilustracji celem ich wykorzystania w sprzedawanych książkach.

Zgodny zamiar stron oznacza natomiast, iż obie strony stosunku pracy przystały na taki a nie inny zakres przejścia praw majątkowych na pracodawcę. Naturalnie chodzi tutaj przede wszystkim o zgodę pracownika, którego prawa autorskie ulegają uszczupleniu. Ponieważ w praktyce w razie powstania wątpliwości dowodzenie powoływanego przez daną osobę konkretnego jej zamiaru jest bardzo utrudnione, a czasami wręcz niemożliwe, postuluje się, aby wyraźne zapisy w omawianym zakresie wprowadzane były do dokumentów pracowniczych, głównie do umowy o pracę, np. w formie odpowiednich klauzul uzupełniających.