Category Postępowanie

Spośród wskazanych wyraźnie autorskich praw osobistych wyróżnić można według kryterium przedmiotowego dwie zasadnicze kategorie:

– 1) prawa związane z indywidualizowaniem utworu, a więc z sygnalizowaniem jego autorstwa (pochodzenia) wobec osób trzecich,

– 2) wynikające z potrzeby reprezentowania osobistych interesów twórcy w tynkowym obrocie jego utworami.

Cywilnoprawne postępowanie ochromie może być wszczęte przez podmioty uprawnione z tytułu praw autorskich lub praw pokrewnych, któiych określone naruszenie bezpośrednio dotknęło, czyli osoby poszkodowane. Po drugie zaś inicjatywa w ściganiu naruszeń należy do innych podmiotów, którym obowiązujące przepisy takie uprawnienie przyznają. Są to osoby z różnych względów zainteresowane przyznaniem poszkodowanemu ochrony.

Jeżeli chodzi natomiast o zasygnalizowane na wstępie odrębne uprawnienia twórcy o osobistym charakterze, nie mieszczące się w podstawowym dla problematyki autorskich praw osobistych wyliczeniu z art. 16 ustawy, to dwa z nich związane są z dysponowaniem oryginalnymi egzemplarzami danego utworu. Są to konkretnie uprawnienia do żądania przez twórcę:

W razie pojawienia się niejasności, czy dany utwór powstał w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych, nie można sugerować się takimi okolicznościami, jak np. miejsce i czas stworzenia ocenianego dzieła, przynależność środków technicznych, za pomocą których utwór został wykreowany itp. Nawet jeśli twórca opracował utwór przy wykorzystaniu komputera, stanowiącego własność pracodawcy, w trakcie przebywania w zakładzie pracy w godzinach przeznaczonych regulaminowo na jej świadczenie, nie oznacza to jeszcze, że z mocy prawa doszło do nabycia autorskich praw majątkowych do takiego utworu przez zatrudniającego.

W stosunku do przedmiotów majątkowych praw pokrewnych ustawa pojęciem pola eksploatacji zasadniczo (poza nowymi prawami wydawniczymi) nie posługuje się, wyszczególniając jednak zakresy, w jakich dojść może do rozporządzenia określonym dobrem niematerialnym (artystycznym wykonaniem, fonogramem, wide- ogramem, nadaniem) albo do skorzystania z niego. Zakresy te mogą być w pewnym uproszczeniu określane mianem pól eksploatacji, ponieważ istota ich jest identyczna jak w przypadku pól eksploatacji utworów.

Z przedstawionych regulacji kodeksowych wynika, iż jedyną prawnie skuteczną możliwością zadysponowania prawami autorskimi do namalowanych w trakcie pleneru przez dzieci obrazów jest zawarcie w ich imieniu odpowiednich umów przez przedstawicieli ustawowych, którymi z reguły będą rodzice. To do nich więc osoby zainteresowane uzyskaniem określonych uprawnień autorskoprawnych powinny się zwrócić z propozycją podpisania stosownego kontraktu.

Treściowe ograniczenia majątkowych praw autorskich stanowią wyjątek od zasady ich wyłącznego charakteru. Wprowadzając licencje ustawowe ustawodawca stawia dobro publiczne przed prywatnym interesem dysponentów tych praw. Oznacza to, iż wiążą one podmioty praw autorskich z mocy samego prawa. Mieszczącym się w ramach licencji ustawowych działaniom nie można się skutecznie przeciwstawić, gdyż nie stanowią one naruszenia prawa. Zgoda podmiotu uprawnionego nie ma tutaj większego znaczenia, w przeciwieństwie do pozostałej, objętej wyłącznością sfery praw majątkowych, w której udzielane przez ten podmiot zezwolenie, np. wyrażone w umowie licencyjnej, decyduje o legalności eksploatacji przysługującego mu utworu.

Stanowisku powyższemu nie przeczy dopuszczona ustawowo możliwość utrwalania i zwielokrotniania nadań (art. 97 pkt 1 i 2 ustawy), gdyż mogą być one rejestrowane, a następnie powielane (w efekcie utrwaleniu i zwielokrotnieniu podlegają nadawane programy radiowe lub telewizyjne). Pewną niekonsekwencję omawianego rozwiązania wprowadza natomiast dopuszczenie odnośnie do nadań pola eksploatacji, polegającego na nadawaniu (art. 97 pkt 3 ustawy), gdyż sugeruje to, że przedmiotem obrotu w tym przypadku są jednak nie nadania, ale emitowane dzięki nim programy (wymowę tego zapisu można porównać do propozycji wprowadzenia w unormowaniu statusu fonogramów i wideogramów zakresu eksploatacji w postaci utrwalania – por. uwagi wyżej w pkt 3.2.1).

Odnośnie do regulacji praw osobistych prawa autorskie zostały potraktowane w ustawie o wiele bardziej wyczerpująco niż prawa pokrewne, choć odrębnie poświęcono ich unormowaniu tylko jeden artykuł ustawy – art. 16. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Charakteryzując je ogólnie należy wobec tego skupić uwagę przede wszystkim na dwóch podstawowych kwestiach:

Z kolei prawa pokrewne do wydań naukowych lub krytycznych przysługują pod-miotom, które po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do danego utworu przy-gotowali jego wydanie naukowe lub krytyczne, nie będące utworem. Na prawa te składają się prawo do rozporządzania tego rodzaju wydaniami i korzystania z nich w zakresie pól ekspoatacji, wymienionych w art. 50 pkt 1-3 oraz pkt 8 i 9 ustawy przez okres 30 lat od daty publikacji (por. art. 992 ustawy oznaczenie pól eksploatacji zostanie po wejściu w życie ich nowej regulacji odpowiednio zmienione).

Utwory współautorskie nierozłączne zawierają natomiast wkłady pozbawione samodzielnego znaczenia, a więc nie nadające się do samodzielnej eksploatacji auto- rskoprawnej.

Przykładem tego mogą być projekty architektoniczne, opracowywane wspólnie przez dwóch lub więcej architektów, których twórcze wkłady sprowadzają się do uzgodnionych propozycji twórczych, koncepcyjnych rozwiązań w zakresie kształtowania zagospodarowywanej przestrzeni.

Zaprezentowany dwupodzial pól eksploatacji wynika stąd, iż korzystanie z utworu, wkraczające w wyłączne uprawnienia autora, polega na powielaniu egzemplarzy dzieła i ich oferowaniu w różny sposób osobom trzecim, które z tego tytułu płacą stosowne wynagrodzenie. Ustawa chroni więc głównie te sfery eksploatacji utworów, które umożliwiają osiąganie zysku przez osobę wyłącznie uprawnioną. W myśl ostatniej nowelizacji proponuje się trójpodział pól eksploatacji, uwzględniający dodatkowo odrębność pól, związanych z obrotem egzemplarzami utworów. Nowym polem eksploatacji ma być wprowadzenie utworów do sieci Internetu.

W razie braku odmiennych postanowień umownych, zgodnie z generalną zasadą art. 12 ust. 1 ustawy, nabycie majątkowych praw autorskich przez zatrudniającego następuje w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Wynika stąd, iż mimo dużej enigmatyczności powyższych wyznaczników pracodawca nie uzyskuje praw autorskich pracownika w całej rozciągłości (oczywiście, chodzi o prawa majątkowe, osobiste bowiem pozostają przy pracowniku jako twórcy).