Prawo wyłączne (majątkowe prawo autorskie) do korzystania z utworu dotyczy eks-ploatacji dzieła przez podmiot wyłącznie uprawniony (dysponenta majątkowych praw autorskich). Inny jest tytuł prawny do korzystania z utworu przez licencjobiorcę. Nie posiada on praw majątkowych, a jedynie względne uprawnienie do korzystania z utworu, wypływające z umownego upoważnienia, udzielonego przez podmiot praw wyłącznych. Po stronie tego podmiotu majątkowe prawa autorskie nie ulegają wobec tego uszczupleniu na skutek zawieranych przez niego umów licencyjnych.

Dopiero umiejętne ich połączenie w twórczą konstrukcyjnie całość daje efekt w postaci utworu, dla którego istoty bez znaczenia pozostaje samo utrwalenie projektu architektonicznego w postaci stosownego szkicu. Fizyczne sporządzenie go przez jednego tylko ze współpracujących ze sobą twórczo architektów nie upoważnia jeszcze do twierdzenia, iż nie mamy w danej sytuacji do czynienia z utworem współautorskim, który jednak będzie miał charakter dzieła współtwórczo nierozłącznego co do składających się na niego wkładów.

To, co jest na fonogramie zapisywane, nie musi jednak być koniecznie kwalifikowane jako utwory i towarzyszące im artystyczne wykonania. Równie dobrze spotkać się można z utrwaleniami fonograficznymi dźwięków, które w żadnym wypadku jakiegokolwiek twórczego działania nie odzwierciedlają.

Klasycznym przykładem tego typu sytuacji są nagrania głosów różnych gatunków ptaków (utwory i artystyczne wykonania są wytworami wyłącznie ludzkiej aktywności). Ewentualnie można się zastanawiać, czy za spełniające przesłanki utworu nie uznać układu i merytorycznego opracowania zestawienia ptasich głosów, które niejednokrotnie wymaga dużego wysiłku intelektualnego i stanowi określoną koncepcyjnie całość, ale jest to już zupełnie inny problem.

Własny użytek osobisty przeciwstawić należy użytkowi komercyjnemu. Użytkownik nie może więc zasłaniać się płynącym z art. 23 ustawy uprawnieniem, jeśli z odpowiedniego dysponowania danym utworem czyni sobie źródło zysku. Zachowaniem niedozwolonym, nie mieszczącym się w ustawowej konstrukcji użytku prywatnego, będzie np. odpłatne udostępnianie pozyskanego z wypożyczalni na kasecie filmu przez jego wyświetlanie przy pomocy posiadanego odbiornika wideo, nawet jeśli krąg osób wnoszących opłaty z tego tytułu ograniczałby się wyłącznie do dobrych znajomych takiego przemyślnego użytkownika.

Z drugiej jednak strony posłużenie się w nim otwarcie sformułowanym określeniem, pozwalającym na dużą swobodę interpretacyjną, sugeruje, iż trudno byłoby znaleźć kategorię podmiotową, która nie mieściłaby się ani w ogólnikowo powołanych zawodowych przedziałach osobowych instrumentalistów, tancerzy itd., ani też w grupie osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania danego artystycznego wykonania.

Jeżeli chodzi o status artysty wykonawcy, to podobnie jak przy określaniu pojęcia twórcy, wyjść tutaj należy od przedmiotu ochrony, jakim jest artystyczne wykonanie (por. art. 85 ust. 1 ustawy). Ułatwieniem identyfikacyjnym jest na pewno posłużenie się w art. 85 ust. 2 ustawy przy doprecyzowywaniu pojęcia artystycznego wykonania wyliczeniem osób, których działania za takie wykonania są uważane. Dzięki temu mamy jasność, iż status artysty wykonawcy mają aktorzy, recytatorzy, dyrygenci, instrumentaliści, tancerze oraz wokaliści (por. rozdział II 3.1).

Strony stosunku pracy mają dużą swobodę w regulowaniu swoich wzajemnych relacji. Co prawda pracownik ma słabszą pozycję i trudniej mu przez to wpływać na modyfikowanie niekorzystnej dla niego zasady z art. 12 ust. 1 ustawy. Jeśli przy pod-pisywaniu umowy o pracę strony nic nie postanowią w kwestii przynależności majątkowych praw autorskich do pracowniczego utworu, to istnieje jeszcze możliwość jej uzupełnienia, a właściwie zmiany w terminie późniejszym, np. przez zgodne przyjęcie dodatkowej klauzuli umownej w tym przedmiocie.

Często wskazuje się na specyfikę stosunków pracowniczych w zestawieniu ze stosunkami cywilnoprawnymi, o czym świadczy choćby powszechnie wyznawana zasada, iż rezultat pracy pracownika powinien przysługiwać pracodawcy, skoro pracownik zobowiązuje się, zgodnie z art. 22 § 1 KP, świadczyć pracę na jego rzecz i pod jego kierownictwem. Dotyczy to w takim samym stopniu tokarza zatrudnionego w hali produkcyjnej, jak i programisty, pracującego w komputerowym biurze projektowym.

Zazwyczaj nie ma problemów z ustaleniem, kto jest twórcą określonego dzieła – kto je fizycznie stworzył. Czasami jednak są z tym pewne trudności, które wynikać mogą z woli samego twórcy, nie życzącego sobie ujawniania swojego autorstwa albo z innych przyczyn, zarówno natury subiektywnej (np. jeśli kilka osób rości sobie pretensje do tego samego utworu), jak i stanowiących efekt obiektywnych okoliczności (np. przy braku jakichkolwiek informacji na temat autorstwa utworu, jeśli twórca nie jest znany z imienia i nazwiska).

Jeśli wobec tego wydawnictwo zatrudnia plastyka, który jako pracownik projektować ma ilustracje do wydawanych przez pracodawcę pozycji książkowych, uznać należy, iż zatrudniający nabywa prawo do utrwalania i zwielokrotniania ilustracji celem ich wykorzystania w sprzedawanych książkach.

Zgodny zamiar stron oznacza natomiast, iż obie strony stosunku pracy przystały na taki a nie inny zakres przejścia praw majątkowych na pracodawcę. Naturalnie chodzi tutaj przede wszystkim o zgodę pracownika, którego prawa autorskie ulegają uszczupleniu. Ponieważ w praktyce w razie powstania wątpliwości dowodzenie powoływanego przez daną osobę konkretnego jej zamiaru jest bardzo utrudnione, a czasami wręcz niemożliwe, postuluje się, aby wyraźne zapisy w omawianym zakresie wprowadzane były do dokumentów pracowniczych, głównie do umowy o pracę, np. w formie odpowiednich klauzul uzupełniających.

Fonogramy mogą występować w zróżnicowanej postaci, w zależności od zasto-sowanej techniki ich sporządzania. Będą to zasadniczo kasety magnetofonowe, płyty analogowe, CD-ROMY.

Oczywiście, nie można mylić płyty czy kasety z fonogramem jako dobrem niematerialnym. To, iż np. określony artysta wykonawca wydaje swój album płytowy oznacza, że produkowany jest fonogram z jego wykonaniami, który może zostać zwielokrotniony w dowolnej ilości egzemplarzy, nie zaś sporządzenie konkretnego nośnika.

Najlepiej uświadomić to sobie biorąc pod uwagę kierunek opodatkowania twórcy prowadzącego przedsiębiorstwo, korzystające z jego własnych praw autorskich. Jeśli bowiem zdecydowałby się on na zbycie tych praw, dochód, jaki osiągnie z tego tytułu, będzie zawsze traktowany jako uzyskany przez konkretną osobę fizyczną osiągającą przychody z różnych źródeł, i to niezależnie od tego, czy majątkowe prawa autorskie wchodzą w danym przypadku w skład masy majątkowej przedsiębiorstwa, czy też, nie wzbogacając tej masy, przysługują odrębnie prowadzącemu to przedsiębiorstwo pod-miotowi (czyli w interesującym nas stanie faktycznym twórcy – osobie fizycznej kwestie opodatkowania przychodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne, w tym prowadzące działalność gospodarczą omówione zostaną szerzej w rozdziale VIII).

Chcąc w pewnym uproszczeniu przedstawić zagadnienie przynależności podmiotowej majątkowych praw autorskich w stosunkach pracowniczych można się posłużyć następującym schematycznym zestawieniem: twórca (pracownik) – ewentualnie pracodawca – ewentualnie twórca (pracownik). Pracodawca powinien bowiem mieć świadomość, iż nabycie przez niego praw autorskich z mocy ustawy nie ma charakteru pierwotnego, a więc pierwszym podmiotem wyłącznie uprawnionym z tytułu stworzenia pracowniczego utworu (nie tylko w zakresie praw osobistych, ale i majątkowych), jest zatrudniony przez niego twórca.