Category Postępowanie

Dotyczy to zarówno anonimowości wynikającej z przyczyn obiektywnych, wiążącej się z brakiem informacji na temat autorstwa danego utworu, np. ze względu na odległy czas powstania dzieła, jak i nieujawniania autorstwa z woli samego twórcy. To bowiem, iż twórca nie życzy sobie firmowania swoim nazwiskiem konkretnego utworu, nie oznacza jeszcze, że rezygnuje z partycypowania w zyskach związanych z jego rynkową eksploatacją.

Prawa autorskie i prawa pokrewne mogą być najogólniej podzielone na dwie za-sadnicze grupy: prawa osobiste i prawa majątkowe. Pierwsze z nich zostały potraktowane przez ustawodawcę dosyć enigmatycznie, co wynika z faktu, iż nie odgrywają większej roli w obrocie rynkowym. Decydują one przede wszystkim o zaspokojeniu potrzeb i ambicji osoby bezpośrednio zaangażowanej w powstanie danego dobra (twórcy, artysty wykonawcy), która ma dzięki nim możliwość istnienia w świadomości odbiorców rozpowszechnianego przedmiotu ochrony i wpływania na sposób korzystania z niego.

Skutkiem powyższych domniemań jest przerzucenie ciężaru dowodu. Oznacza to w praktyce, że to nie poszkodowany będzie musiał dowodzić istnienia swoich wyłącznych uprawnień z tytułu praw autorskich lub praw pokrewnych, ale wręcz przeciwnie – pozwany, chcąc uwolnić się od odpowiedzialności, będzie musiał obalić domniemanie, a więc udowodnić, że podmiot dochodzący ochrony, wbrew wskazaniu domniemania, nie mógł być naruszeniem dotknięty, gdyż określone prawo autorskie lub prawo pokrewne w ogóle mu nie przysługuje.

Z drugiej strony ochrona praw autorskich i praw pokrewnych posiada podwójny kontekst: proceduralny (formalnoprawny) i materialnoprawny. Odnośnie do szeroko pojmowanej procedury ochronnej największe znaczenie mają dwa zagadnienia:

– 1) strona podmiotowa ochrony, tzn. odpowiedź na pytanie, kto może ochrony do-chodzić i do kogo powinien w tym celu się zwrócić oraz

Podobnie przedstawia się sprawa z ewentualną utratą praw nabytych w powyższy sposób przez pracodawcę. Jeśli bowiem pracowniczy utwór przeznaczony jest do rozpowszechniania, czyli publicznego udostępniania (por. art. 6 pkt 3 ustawy), czego przejawem może być jego publikacja (stosowana np. w stosunku do różnego rodzaju utworów literackich, naukowych czy publicystycznych), pracodawca powinien w ciągu dwóch lat od przyjęcia dzieła do tego rozpowszechniania przystąpić.

Podkreślenia wymaga tutaj poza tym pierwotny charakter wejścia w posiadanie majątkowych praw autorskich przez producenta lub wydawcę. W odróżnieniu od pracodawcy nie nabywają oni bowiem tych praw od podmiotu pierwotnie uprawnionego (twórcy), ale sami jako taki podmiot mogą być kwalifikowani. Stająsię więc oni wyłącznie uprawnionymi podmiotami z tytułu praw autorskich z mocy ustawy, z chwilą ustalenia danego utworu zbiorowego.

Dosyć oczywisty wydaje się zakaz nieprzenoszenia na inne podmioty praw osobi-stych, które nie mogą w żadnym wypadku stanowić przedmiotu obrotu. Ma to dawać twórcy gwarancję, iż jego wysiłek i pomysłowość będą z nim kojarzone przy komu-nikowaniu utworu innym osobom oraz że przypisywana mu twórczość nie będzie poddawana budzącym jego zastrzeżenia zniekształceniom.

Jeszcze szerszy kontekst posiada kwestia ustalenia podmiotu praw autorskich w przypadku prac plastycznych, opracowywanych przez studentów uczelni artystycznych, np. prac dyplomowych. Po ich wykonaniu i wykorzystaniu w procesie dydaktycznym powstaje pytanie, kto jest z ich tytułu wyłącznie uprawniony: 1) student, który jest bezpośrednio zaangażowany w ich tworzenie czy też 2) szkoła, stanowiąca samodzielny podmiot prawa, odpowiedzialna za proces kształcenia i zatrudniająca odpowiedzialnych za nauczanie pedagogów, którzy w sztukach plastycznych mają duże możliwości wpływania na zdobywane przez uczniów umiejętności i kierunek ich indywidualnych zainteresowań.

Otóż jako zasadę przyjmuje się, że do wykonywania tych praw oraz ścigania wy-mierzonych w nie naruszeń upoważnieni są ustawowi spadkobiercy zmarłego twórcy, tzn. jego małżonek, a w jego braku – osoby blisko z twórcą spokrewnione (por. art. 78 ust. 2 i 3 ustawy).

Należy jednak w tym miejscu mocno podkreślić, iż spadkobiercy ci nie nabywają należnych twórcy praw osobistych. Ustawodawca wprowadził bowiem taką konstrukcję w tym celu, aby ze względu na faktyczny brak podmiotu wyłącznie uprawnionego, a więc tym samym możliwości przeciwdziałania przez niego dokonywanym naruszeniom, autorskie prawa osobiste uzyskały realną ochronę z inicjatywy osób, które ich respektowaniem, wobec łączących je ze zmarłym twórcą więzów rodzinnych, powinny być żywotnie zainteresowane.

Jeśli mamy do czynienia z wykonaniem utworu, założyć trzeba, że jest to wykonanie o artystycznym charakterze. Decydującym zaś wyznacznikiem tego, czy badane wykonanie można uznać za artystyczne, jest sprawdzenie, czy dotyczyło ono utworu, czy też dzieła nie stanowiącego przedmiotu praw autorskich. Jeśli konkretne wykonanie nie miało za podstawę utworu, jego poziom artystyczny nie będzie miał tutaj przesądzającego znaczenia i ewentualnie można się zastanawiać nad uznaniem go za samodzielny przedmiot praw autorskich, któiy może być dalej interpretowany w trybie artystycznego wykonania (np. w wypadku odczytania z wykorzystaniem walorów sztuki aktorskiej tekstu dzieła wyłączonego spod ochrony autorskoprawnej ze względu na posiadanie przez nie charakteru dokumentu urzędowego).

Jednocześnie ustawa w tym samym przepisie zastrzega, iż prawa autorskie do poszczególnych części czasopisma, posiadających samodzielne znaczenie, przysługują ich twórcom. Jako części czasopisma należy w tym przypadku kwalifikować dzieła, które mogą być uznane za utwory w ro-zumieniu prawa autorskiego. Dotyczy to np. artykułów prasowych, układu treści pisma, grafiki ilustracyjnej itp.

Inaczej przedstawia się sprawa legitymacji czynnej w przypadku ścigania naruszeń praw majątkowych. W związku bowiem z tym, iż prawa te podlegają dziedziczeniu, po śmierci twórcy lub artysty wykonawcy podmiotami wyłącznie uprawnionymi będą, zgodnie z art. 922 § 1 KC ich spadkobiercy, którzy w razie dokonania naruszenia będą mogli występować do sądu jako poszkodowani. Podobny mechanizm działa w sytuacji, gdy naruszenie prawa majątkowego miało miejsce przed śmiercią uprawnionego twórcy lub artysty wykonawcy. Po stronie poszkodowanego powstaje wówczas roszczenie majątkowe wobec sprawcy, które także przechodzi na jego ustawowych lub testamentowych spadkobierców.

Pojęcia „artysta wykonawca” nie należy mylić z określeniem „artysta”. To drugie jest terminem zaczerpniętym z języka potocznego, któiy używany jest na oznaczenie osób mających fachowe kwalifikacje do prowadzenia twórczej działalności, czego miernikiem jest ukończenie odpowiedniej szkoły i uzyskanie stosownego dyplomu (artysta plastyk, artysta muzyk itp.). Mianem artystów określane są również osoby faktycznie wykonujące pracę o charakterze twórczym i artystycznym, w tym np. aktorzy, poeci, dyrygenci – niezależnie od dysponowania odpowiednimi uprawnieniami zawodowymi.